Yaponiyada əxlaqi təhsilin məktəb proqramlarının bir hissəsi olduğunu bilirdiniz mi? Bəs bilirdiniz mi, Finlandiyada uşaqlar 7 yaşında məktəbə başlayırlar? Gəlin dünyadakı müxtəlif təhsil sistemlərinə nəzər salaq.
Aysel həyəcanlı idi. Anası, məktəbin ilk günü olduğu üçün adi bir həyəcan olduğunu düşündü amma yenə də səbəbini soruşmaq qərarına gəldi. -"Finlandiyadakı bir məktəbdən şagirdlər bu gün şagird mübadiləsi proqramı çərçivəsində bizim məktəbə gəlirlər. Onların necə olduqlarını görmək üçün səbirsizlənirəm. Ah, kaş dost ola bilsəydik!" O, səhər yeməyində sevinclə qışqırdı. Qızı məktəb avtobusuna minmək üçün evdən çıxanda Ayselin anası gülümsədi. Məktəbdə Aysel və onun dostları Finlandiyadan gələn şagirdlərlə tanış oldular. Onların ünsiyyət qurmalarına icazə verildikdə, Aysel onların məktəbə 7 yaşında başladığını öyrəndi! -"Vay! Deməli, o vaxta qədər evdə təhsil almısan?" – deyə yanındakı finli oğlandan soruşdu. -"Əslində yox. Anam və atam məktəbə gedənə qədər evdə oynamağa icazə verdilər. Buna baxmayaraq mən, oxumağı və yazmağı öyrəndim. Bəzi dostlarım məktəbə və uşaq baxçasına oynamağa getdilər." Aysel indi suallarla dolu idi. Digər ölkələrdə təhsil nə ilə fərqlənir? Hindistanda məktəblər niyə dörd yaşında başlayır? Başqa ölkələrdə də eyni növ dərsliklərdənmi istifadə edirlər? Onların da bizim kimi testləri varmı?
Anlayırıq ki, sizin də Aysel kimi suallarınız ola bilər, ona görə də biz sizin üçün dünyanın müxtəlif təhsil sistemlərindən bir neçə maraqlı məqamı bir araya topladıq. Bu ölkələr, Beynəlxalq Tələbələrin Qiymətləndirilməsi Proqramı (PISA) tərəfindən, davamlı olaraq ən yaxşı performans göstərən ölkələr arasında yer alır. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) təşəbbüsü ilə 36 üzv ölkəni birləşdirən iqtisadi təşkilat olan PISA müxtəlif ölkələrin təhsil siyasəti və sistemləri haqqında məlumatları müqayisə etmək üçün edilən bir araşdırmadır.
Gəlin bu ölkələrin təhsil sistemlərinin bizimkindən necə fərqləndiyini və onlardan nələr öyrənə biləcəyimizi birlikdə öyrənək.
Təhsil cəmiyyətin inkişafının əsas amilidir və dünyada müxtəlif təhsil sistemləri mədəni, sosial və iqtisadi fərqləri əks etdirən özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Bu məqalədə biz dünyanın ən təsirli təhsil sistemlərinə daha dərindən nəzər salacağıq. Hər bir sistemin öz sosial kontekstində necə formalaşdığını və tələbələrə necə dəyər qatdığını görmək vacibdir.
Finlandiya - Bərabərlik, Çeviklik və Tələbəyə diqqət
Finlandiya beynəlxalq səviyyədə istinad edilən təhsil sisteminə sahibdir. Ölkədə 7 yaşından başlayan doqquz illik əsas məktəb proqramı var. O vaxta qədər valideynlər uşaqların evdə qalmasına icazə verə və ya uşaq baxçasına və ya oyun məktəblərinə yazdırmağı seçə bilərlər.
Uşaqlar üçün erkən uşaq təhsili və qayğısı (ECEC) mövcuddur. 5 yaşına qədər olan uşaqlar üçün gündəlik qayğı və ya oyun məktəbləri var. Keyfiyyət və standartlar bələdiyyələr tərəfindən qorunur.
Əsas təhsil 7 yaşından başlayaraq Finlandiyada daimi yaşayan bütün uşaqlar üçün məcburidir. Buna 16 yaşa qədər doqquz illik təhsil daxildir. Əsas təhsil bütün şagirdlər üçün ödənişsizdir.
Buradakı məktəblərin mühüm xüsusiyyəti şagirdləri seçməmələridir. Şagirdlər yaşadıqları ərazidəki məktəblərə yerləşdirilir. Onlar bəzi məhdudiyyətlərlə digər məktəbləri də seçə bilərlər.
Məktəblər imtahanlardan (testlərdən) daha çox öyrənməyə diqqət yetirir. Bu o deməkdir ki, şagirdlər əsas təhsil müddətində heç bir milli imtahan və ya test verməli deyillər! Uşaqlar müəllimləri tərəfindən müəyyən edilmiş standartlara uyğun olaraq qiymətləndirilir.
Müəllimlər yüksək hazırlıqlıdır və məktəb yaşlı uşaqlara dərs vermək üçün magistr dərəcəsi və ilkin müəllim hazırlığı tələb edir.
Əsas təhsildən sonra uşaqlar akademik və ya peşə-ixtisas ali təhsili arasında seçim edə bilərlər. Bu uğurun arxasında duran əsas prinsiplərə bərabərlik, çeviklik və tələbəyə diqqət daxildir. Siniflər arasındakı fərqləri minimuma endirməklə, hər bir tələbənin potensialına diqqət yetirən sistem tələbələrə pulsuz öyrənmə təcrübəsi təqdim edir. Bundan əlavə, tələbələrin təkcə akademik uğurları deyil, həm də sosial və emosional inkişafı ön plandadır.
Sinqapur - İntizam və Texnoloji Tərəqqi vasitəsilə Yüksək Nailiyyət
Sinqapur milli büdcəsinin təxminən 20%-ni təhsilə xərcləyir. Ölkənin Təhsil Nazirliyi 2005-ci ildə “Az Öyrət, Daha Çox Öyrən” (TLLM) siyasətini başlatdı və bu siyasət öz təhsil sistemini qlobal miqyasda lider mövqeyə yüksəldib.
Sinqapurda ibtidai təhsil yeddi yaşından başlayır, bundan əvvəl uşaqlar məktəbəqədər təhsil və ya uşaq bağçasına gedə bilərlər.
İbtidai məktəb uşaqlar üçün məcburidir və iki hissədən ibarətdir. İlk illərin təməl mərhələsində uşaqlar riyaziyyat, dil və elmin əsaslarını öyrənirlər.
İbtidai məktəbin oriyentasiya mərhələsinə qədəm qoyan şagirdlər “mövzuya əsaslanan qruplaşmaya” tabedirlər, bu yanaşma tələbələri maraq və qabiliyyətlərinə əsaslanan fənlərə yönəldir.
İbtidai təhsildən sonra tələbələr İbtidai Məktəbi Bitirmə İmtahanı (PSLE) verir və topladıqları bal əsasında öz istədikləri orta məktəbi seçə bilərlər.
Təhsil Nazirliyi tərəfindən daxil edilmiş TLLM yanaşması məktəblərə tədris planını sadələşdirməyə, əzbər öyrənməni azaltmağa və şagirdlərin qarşılıqlı əlaqəsini tələb edən tədris metodlarını mənimsəməyə kömək etdi.
Müəllimləri ev tapşırığı və testlərdən başqa digər qiymətləndirmə üsullarını öyrətmək və araşdırmaq üçün səmərəli və interaktiv yollar tapmağa təşviq edilir. Təkmilləşdirilmiş tədris proqramı tələbələrə fənlər üzrə daha çox seçim imkanı verir və onlara öz maraqlarını kəşf etməyə imkan verir. Bu, onlara akademik olmayan proqramlarda iştirak etmək üçün vaxt ayırmağa kömək edir.
Sinqapur tələbələrə güclü akademik təməl təmin edən intizamlı təhsil yanaşmasını qəbul edir. Bu sistem riyaziyyat və təbiət elmləri üzrə beynəlxalq imtahanlarda ardıcıl olaraq yüksək uğur qazanmışdır. Bundan əlavə, texnoloji tərəqqinin təhsil proseslərinə inteqrasiyası yolu ilə tələbələrə rəqəmsal bacarıqların verilməsi mühüm məqsəd kimi önə çıxır.
Almaniya - Peşə Təhsili və Əməkdaşlıqlar vasitəsilə Gələcəyə İnvestisiya
Almaniyanın təhsil sistemi peşə təhsilində dünya miqyasında nümunə kimi göstərilir. Tələbələrə həm nəzəri bilik, həm də praktiki bacarıqlar qazandıran bu sistem iş dünyası ilə sıx əməkdaşlığı nəzərdə tutur. Tələbələr real dünya təcrübələri ilə təchiz olunmaqla gələcək karyeralarına daha çox hazırlaşırlar.
Yaponiya - Mədəni Dəyərlər və Xarakter Təhsili
Yapon təhsil sistemi akademik kurslardan başqa əxlaqi tərbiyəyə verdiyi diqqət və önəm ilə tanınır. Yapon tələbələr oxu savadlılığı, riyaziyyat və elmlər üzrə keyfiyyət və performans baxımından OECD tələbələri arasında ardıcıl olaraq daha yüksək yer tuturlar.
Təhsil 15 yaşına qədər uşaqlar üçün məcburidir və dövlət tərəfindən idarə olunan dövlət məktəblərində təhsil alan tələbələrə qeydiyyat və ya məktəb materialları ödənişsizdir.
İbtidai məktəb 6 yaşından başlayır və fiziki və əqli inkişafla yanaşı, ümumi təhsilin təmin edilməsinə diqqət yetirir.
Yapon məktəblərinin əksəriyyətində xadimə yoxdur. Uşaqlar komandalara bölünür və döşəmələri təmizləmək, taxtaları silmək və hətta bağçanı alaq otlarından təmizləmək kimi işlərin öhdəsindən gəlməyi öyrədirlər. Bu, tələbələrin bir-biri ilə daha yaxşı qarşılıqlı əlaqədə olmasına, eyni zamanda ətraflarını təmiz saxlamağa kömək edən heyrətamiz bir komanda qurma fəaliyyəti olduğunu sübut edir.
İbtidai siniflərdə sinifdənkənar tədbirlər də keçirilir. İdman günü, mədəniyyət festivalları, sərgilər və tamaşalar məktəb həyatının əsas hissəsidir.
İbtidai məktəbi bitirən uşaqlar 15 yaşına kimi aşağı orta məktəblərdə təhsil almağa davam edirlər, burada ibtidai məktəbdə öyrəndikləri fənləri öyrənirlər.
Tələbələr öz maraqlarını idman və mədəniyyətdə həyata keçirə biləcəkləri tələbə klublarına yazılmağa təşviq olunurlar. Cüdo, kendo (Yapon qılınc ustalığı), sado (Yapon çay mərasimi), kado (Yapon çiçək aranjimanı) və shodo (Yapon xəttatlığı) tələbələrin iştirak etdiyi fəaliyyətlərdən bəziləridir.
Tam orta məktəbə daxil olmaq üçün tələbələr qəbul imtahanı verməlidirlər. Tam günlük kurslarla yanaşı, tələbələr qiyabi olaraq əlavə kurslar da alırlar.
Ümumi kurslar xüsusi peşə sahəsinə hələ qərar verməmiş bütün tələbələr üçün ümumi təhsil verir. İxtisaslaşdırılmış kurslar kənd təsərrüfatı, ticarət, balıqçılıq, ev təsərrüfatı, tibb bacısı və s. kimi xüsusi sahəni seçmiş tələbələr üçündür. İnteqrasiya edilmiş kurslar tələbələrin seçimindən asılı olaraq müxtəlif fənlər üzrə təhsil verir. Yaponiyanın təhsil sistemi sadəcə olaraq akademik biliklərin ötürülməsinə diqqət yetirməkdən kənara çıxır. Belə ki, mədəni dəyərlərə və xarakter tərbiyəsinə böyük əhəmiyyət verilir. Bu sistem tələbələrə təkcə bilik deyil, həm də etika və sosial məsuliyyətdə güclü təməl təmin etmək məqsədi daşıyır.
Nəticə: Qlobal öyrənməyə ruhlandırıcı yanaşmalar
Dünyadakı bu müxtəlif təhsil sistemləri özünəməxsusluğu ilə seçilsə də, bir-birindən öyrəniləcək bir çox dəyərli dərslər də təklif edir. Bərabərlik, nizam-intizam, peşə hazırlığı və mədəni dəyərlər kimi əsas prinsiplər hər bir sistemdə tələbələrin uğurlu təhsilini təmin edir. Qlobal miqyasda bu müxtəliflik və unikal yanaşmalar daha əhatəli öyrənmə təcrübəsi və sosial inkişaf üçün mühüm zəmin yarada bilər. Təhsil hər bir ölkənin gələcəyini formalaşdırdığı üçün bu müxtəlif sistemlər arasında qarşılıqlı əlaqə və paylaşma, qlobal öyrənmə mühitini daha zəngin və müxtəlif edə bilər.
